نشر در یوگسلاوی سابق

پس از جنگ جهانی دوم، آموزش هشت ساله رایگان اجباری در یوگسلاوی سابق برقرار شد. کمپین هایی برای ریشه کنی بی سوادی شکل گرفت. مدارس ابتدایی، متوسطه و عالی و دانشگاه های جدید در سراسر کشور افتتاح  شد. تحصیل در تمامی مقاطع رایگان بود. تعداد افراد تحصیل کرده به سرعت افزایش یافت. در نتیجه تعداد خوانندگان نیز رشد کرد. دولت سرمایه گذاری زیادی در توسعه آموزش و فرهنگ انجام داد. یکی از راه های توسعه، افتتاح شرکت های انتشاراتی و کتابخانه های بزرگ بود.

مؤسسات انتشاراتی بزرگی که آثار علمی و ادبی قابل توجهی منتشر کردند، ظهور کردند. همه ناشران از سوی دولت حمایت می‌شدند که خسارات مالی آنها را نیز پوشش می‌داد.

قبل از فروپاشی این کشور، جمعیت یوگسلاوی به ۲۲ میلیون نفر می رسید. این همچنین به این معنی است که بازار به طور غیرقابل مقایسه بزرگتر بود. اگر استاندارد خوب شهروندان، حمایت دولت از ناشران، کتابخانه ها و نویسندگان را به آن اضافه کنید، جای تعجب نیست که تیراژ آثار ادبی بسیار بالاتر از امروز بود. کتاب های چاپ شده در صربستان معمولا در کرواسی یا بوسنی و هرزگوین فروخته می شد و بالعکس. کتابخانه ها موظف به خرید کتاب از ناشران بودند. در آن زمان عادی بود که تیراژ حداقل 10000 نسخه باشد و چندین ویرایش داشته باشد. امروزه این اتفاق نادر است.

کتاب ها اغلب با جلدهای سخت چاپ و به زیبایی تزئین می شدند. قیمت ها برای همه شهروندان مقرون به صرفه بود و وام های مطلوبی نیز وجود داشت. امروزه قیمت چاپ افزایش یافته، هزینه های حمل و نقل بسیار بیشتر شده و تیراژ چند برابر کمتر شده است، بنابراین قیمت کتاب ها نیز بالاست. اگر استاندارد ضعیف شهروندان صربستان را به آن اضافه کنیم، به این واقعیت می رسیم که کتاب کمتر خریداری می شود.

بسیاری از مؤسسات انتشاراتی در صربستان بیش از ده سال پیش و برخی حتی بیش از یک قرن پیش تأسیس شدند. آنها قبل از شروع جنگ در یوگسلاوی شکوفا شدند. بدین ترتیب، شرکت انتشاراتی «پروسوتا» در سال ۱۹۰۱م در بلگراد تأسیس شد. پس از جنگ جهانی دوم، به یکی از بزرگترین ناشران در یوگسلاوی و بالکان تبدیل شد. برنده مشهور جایزه نوبل ادبیات، ایوو آندریچ، رمان «روی پل درینا» خود را برای «پروسوتا» منتشر کرد. بعدها آثار دیگرش را برای آنها منتشر می کند. وی در دوره ای ریاست هیات مدیره این شرکت را نیز بر عهده داشت. پس از جنگ ها و تحریم ها، «آموزش» هنوز وجود دارد، اما در مقیاس بسیار کوچک تری کار می کند.

برخلاف "Prosveta"، دیگر شرکت های انتشاراتی بزرگ، مانند "BIGZ"، "Nolit" دیگر وجود ندارند یا تنها سایه ای کم رنگ از غول های سابق فرهنگ هستند. جنگ، تحریم، بمباران ناتو، اقتصاد صربستان را نابود کرد. در چنین شرایطی متأسفانه فرهنگ اولین چیزی است که آسیب می بیند و یکی از شاخص های آن افول شرکت های زمانی بزرگ انتشارات است. این ناشران بودند که آثار نویسندگان معروف را منتشر کردند: ایوو آندریچ، مشا سلیموویچ، میلوش تسرنیانسکی، برانکو چوپیچ، برانیسلاو نوشیچ...، و همچنین ترجمه‌های همه نویسندگان مهم جهان، از فیلسوفان باستان تا نویسندگان معاصر. ناشران بزرگ نیز جوایز ادبی خود را داشتند و برنده شدن یکی از آنها یک امر اعتباری بود. علاوه بر این، ناشران بزرگ و کوچک، روزنامه ها و مجلات منتشر می کردند.

نمایشگاه کتاب بلگراد نمایشگاه بزرگی از ناشران در صربستان و خارج از کشور است. در این نمایشگاه که شصت و هفتمین سال از برپایی آن می گذرد، تمامی ناشران بزرگ، کوچک و خرد و همچنین کتابفروشان غرفه های خود را دارند. این تجلی مهم فرهنگی در گذشته توقفی اجتناب ناپذیر برای همه دوستداران کتاب در صربستان بود. با گذشت زمان و با ورود فناوری‌های جدیدتر و همچنین تغییر سبک زندگی، اهمیت نمایشگاه‌های کتاب به آرامی کاهش یافت، زیرا اکنون ناشران می‌توانند از طریق اینترنت نیز خود را معرفی کنند.

نمایشگاه بین المللی کتاب بلگراد

ناشران و ذائقه مخاطبان

حدود ۳۰۰ شرکت انتشاراتی در صربستان وجود دارد. در سال های اخیر، چندین مؤسسه انتشاراتی بزرگ برجسته شده اند. «لاگونا»، «وولکان» و «سلوژبنی گلاسنیک» بزرگ‌ترین کتاب‌فروشی‌ها هستند و کتابفروشی‌های خود را دارند که توزیع و فروش کتاب را بسیار آسان‌تر می‌کند. علاوه بر آنها، "کلیو" و "جئوپوتیکا" و همچنین تعداد زیادی ناشر کوچک و متوسط نیز وجود دارند.

لاگونا بزرگترین ناشر است. ۲۵ سال است که وجود دارد و بیش از ۶۰۰۰ عنوان را منتشر کرده است، به طور متوسط هر روز یک عنوان. نزدیک به ۵۰ کتابفروشی در صربستان و چندین کتابفروشی دیگر در بوسنی و هرزگوین و مونته نگرو دارد. کلوپ خوانندگان آن بیش از 600 هزار عضو دارد.

در مورد کتاب های پرفروش در صربستان، سلیقه خوانندگان اغلب تغییر می کند. ناشران تلاش می‌کنند کتاب‌هایی را ترجمه و منتشر کنند که محبوب‌ترین کتاب‌ها در جهان هستند. با این حال، اغلب آثار نویسندگان صرب در صدر فهرست قرار دارند. به این ترتیب در سال ۲۰۲۳م پرفروش‌ترین کتاب‌های نویسندگان صرب دئِیان تیاگو استانکوویچ، میریانا بوبیچ مویسیلوویچ، وانیا بولیچ، میودراگ ماییچ بودند. درمیان نویسندگان خارجی، آثار موراکامی و کاماگوچی نویسندگان ژاپنی بسیار خوانده می شود. جولیان بارنز یکی از پرخواننده ترین نویسندگان صربستان و همچنین نویسندگان تا حدی جدید مانند سالی رونی، گئورگی گوسپودینوف و ارلند لو بوده است.

علاوه بر رمان‌ها و دیگر آثار ادبیات معاصر در صربستان، و همچنین در سایر نقاط جهان، کتاب‌های روان‌شناسی عامه پسند تقاضای زیادی دارند. گابور ماته و رابرت گرین از جمله نویسندگان پرطرفدار هستند. بیوگرافی معاصران مشهوری مانند ایلان ماسک و متیو پری نیز محبوب است. کتاب هایی در زمینه نظریه سیاسی نیز خوانده می شود. «دیکتاتورهای اسپین» نوشته سرگئی گوریف و دانیل تریزمن، پرفروش‌ترین کتاب انتشارات "Arhipelag" بود.

در سال ۲۰۲۲م، 12470 عنوان کتاب در صربستان منتشر شد که  اندکی کمتر از سال ۲۰۲۱م بود. رایج ترین نسخه ها از ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ جلد است. صربستان حدود شش و نیم میلیون نفر جمعیت دارد.

حمایت دولت

حمایت دولتی از ناشران وجود دارد، اما به میزان بسیار کمتری نسبت به قبل از جنگ در یوگسلاوی است. کتابخانه‌ها کتاب می‌خرند، اما کافی نیست. اپیدمی کووید ضربه بزرگی به صنعت نشر وارد کرد. بسیاری از کتابفروشی ها تعطیل شدند. برخی ناشران سرمایه کافی برای شرکت در نمایشگاه کتاب را ندارند به همین دلیل یا منصرف شده اند یا غرفه های کوچک تری دارند. ناشران بر این باورند که کمک های دولتی بیشتر به آنها و همچنین نویسندگان کمک خواهد کرد. تخصیص بودجه بسیار بیشتر برای خرید کتاب، کاهش یا لغو مالیات کتاب، اعطای بورسیه تحصیلی به نویسندگان و اعطای یارانه به ناشران ضروری است. رقابت های وزارت فرهنگ، مانند مسابقه بورسیه برای ترجمه آثار نویسندگان صرب، باید منظم و گسترده تر باشد. متاسفانه دولت از کاهش بودجه در نظر گرفته شده برای خرید کتاب خبر داد. تعداد کتاب‌های خریداری‌شده کاهش می‌یابد، اما تعداد ناشرانی که دولت از آنها کتاب خریداری می‌کند، کاهش می‌یابد همچنین، لازم است برای ترویج ادبیات صربستان در خارج از کشور سرمایه‌گذاری شود.

کتابخانه ها

کتابخانه ها می توانند تصویر دیگری از عادات مطالعه شهروندان صربستان به ما ارائه دهند. علاوه بر آخرین نسخه‌ها که اغلب با تبلیغات خوب همراه است، خوانندگان کتاب‌های قدیمی‌تری را نیز از کتابخانه‌ها به امانت می‌گیرند که آزمون زمان را پس داده‌اند. کتابخانه ها می توانند بینش بهتری در مورد اینکه کدام کتاب ها در صربستان بیشتر خوانده شده اند، ارائه دهند. بر اساس داده های سال ۲۰۲۱م، ۱۹۸۸ کتابخانه در صربستان با نزدیک به ۱.۴ میلیون عضو وجود دارد.  در بلگراد ۴۰۵ کتابخانه وجود دارد.

در سال ۲۰۲۲م، در یکی از بزرگترین کتابخانه های صربستان - کتابخانه شهر بلگراد - پرخواننده ترین نویسندگان صرب عبارت بودند از: دِئِیان تیاگو استانکوویچ، میلنا مارکوویچ، نِناد نواک استفانوویچ و نِله کرایلیچ.

کتابخانه شهر بلگراد / منبع: belgrade-beat.rs

رمان های دوناتو کاریزی، یوری آدلر-اولسن، دلیا اوونز و اوا گارسیا سانز در میان نویسندگان خارجی محبوبیت دارند.

آثار کلاسیک در کتابخانه شهر در نووی ساد، دومین شهر بزرگ صربستان، خوانده شد. آثار مِشا سلیموویچ در درجه اول قرار دارند. پس از آنها کتاب‌هایی از نویسندگان جدید صرب آمده است: میودراگ ماییچ، انِس هالیلوویچ، یِلنِا باچیچ آلیمپیچ و دِئِیان تیاگو استانکوویچ. یو نسبه، ژوزه ساراموگو و جوسی آدلر-اولسن پرطرفدارترین نویسندگان خارجی بودند.

در شهرهای دیگر نیز وضعیت به همین منوال است. در میان آثار کلاسیک، پرخواننده‌ترین آثار مِشا سلیموویچ، ایوو آندریچ، برانیسلاو نوشیچ، دوشکو رادوویچ و بوریسلاو پکیچ و از داستان‌ها یا رمان‌های معاصر سینیشا کوواچِویچ، گوران مارکوویچ، انِس هالیلوویچ است. اورهان پاموک، لوسیندا رایلی، یو نسبه، سالی رونی، پیتر هانتکه، گابریل گارسیا مارکز و دیگران بیشترین مطالعه را در آن سال داشتند.

نمایندگان بزرگ‌ترین کتابخانه‌ها موافق هستند که تقاضا برای کتاب‌های خاص تحت تأثیر این است که آیا نویسندگان جوایزی دریافت کرده‌اند یا خیر. مهمترین جایزه ادبی صربستان توسط مجله "NIN" اعطا می شود. البته علاقه زیادی به برندگان جایزه نوبل ادبیات یا جوایز مهم دیگر وجود دارد.

اورهان پاموک را می توان به عنوان یکی از نمونه هایی از چگونگی جلب توجه خوانندگان توسط یک جایزه ادبی نام برد. تا زمان دریافت جایزه نوبل در سال ۲۰۰۶م، نام او تنها برای تعداد کمی از دانشجویان زبان و ادبیات ترکی در صربستان شناخته شده بود. مدت کوتاهی پس از دریافت این جایزه، چندین رمان او در صربستان منتشر شد و اورهان پاموک به بلگراد آمد و ساعت ها با صبر و حوصله برای امضای نسخه های کتابش «اسم من قرمز است».

علاوه بر این، آثار کلاسیک ادبیات جهان همیشه مورد تقاضا هستند: هارپر لی، جورج اورول، اسکات فیتزجرالد، سپس کتاب های انگیزشی استفن کاوی، آلن واتس، مالکوم گلدول، چارلز داهیگ...

انتشار آثار ادبی ایران

نباید ناشرانی را که آثار ادبیات فارسی منتشر کردند فراموش کرد. بزرگترین شایستگی ها متعلق به مرکز فرهنگی ایران در بلگراد است که دهه‌هاست با موفقیت به نمایندگی از زبان و ادبیات فارسی می پردازد. سایر مؤسسات انتشاراتی کوچک یا بزرگ نیز ارزش آثار ادبی ایران را تشخیص داده اند. به این ترتیب ناشر «Pešić i sinovi» اثر ارزشمند «ارداویراف‌نامه» را با ترجمه دئِیان اسپاسویویچ منتشر کرد. ناشر «استایلوس» یکی از ترجمه های «منطق‌الطیر» عطار را منتشر کرد.

اسلوژبنی گلاسنیک "Službeni Glasnik"، یک شرکت دولتی که به مدت ۲۰۰ سال قوانین و سایر اسناد رسمی را منتشر می کند، فعالیت انتشاراتی توسعه یافته ای دارد. «قصه های مجید» به نویسندگی هوشنگ مرادی کرمانی و «مردگان باغ سبز» نوشته محمدرضا بایرامی را منتشر کردند.

جئوپوئتیکا «Geopoetika» ناشر بزرگ و مهم صربستان اولین رمان ایرانی را با ترجمه مستقیم از فارسی به صربی به نام «قصه های سبلان»، و هم رمان «بازی شطرنج با ماشین قیامت» اثر حبیب احمدزاده منتشر کرد. انتشارات اوکرونیا «صدای روشن صبح» منتخب اشعار معاصر فارسی را پس از انقلاب اسلامی منتشر کرد.

ناشران کتاب هایی از نویسندگان خارجی درباره ایران معاصر یا باستان منتشر می کنند. به عنوان مثال: گرهارت شوایتزر «ایران: مرز شرق و غرب»، دانیل حیمنو «تمدن‌های بزرگ ایران»، لوید جاولین جونز پارسیان: عصر فرمانروایان بزرگ".

متأسفانه آثار نویسندگان ایرانی که از انگلیسی یا زبان دیگری ترجمه شده اند اغلب منتشر می شود که نمی تواند صحت بیان ادبی را به طور کامل بیان کند. اینها بیشتر آثاری  نویسندگانی هستند که در خارج از ایران منتشر شده اند: مرجان ساتراپی، بهروز بوچانی ، محبوب سراجی زیبا شکیب .                                    

معرفی نویسندگان و شاعران معاصر ایرانی به خوانندگان صربستان بسیار مهم است. جا برای همکاری وجود دارد و عموم مردم صربستان دوست دارند آثار باکیفیت بخوانند. فعالیت رایزنی فرهنگی ایران و حضور گسترده در برنامه‌های فرهنگی نشان می‌دهد که خوانندگان صربستان از آشنایی با آثار کلاسیک و معاصر به زبان فارسی خوشحال خواهند شد.

مهم ترین ناشران در صربستان :

• لاگونا (laguna.rs)
• گلاسنیک  (slglasnik.com)
• جوپوِتیکا (geopoetika.com)
• کلیو (clio.rs)
• آگورا (agoraknjige.rs)
• ماتیتسا سرپسکا ((maticasrpska.org.rs
• کتاب آکادمیک (akademskaknjiga.com)
• پرومتئوس (prometheus.rs)
• فیلیپ ویشنیچ (filipvisnjic.co.rs)
• مجمع الجزایر (archipelag.rs)
• دِرِتا (dereta.rs)

نویسنده: میلوش دلیچ

 منبع: delfi.rs